Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra, og Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra, kynntu nýtt verkefni Tryggð byggð á fundi í Hofi, Akureyri síðdegis í gær, en það á að stuðla að stóraukinni uppbyggingu íbúðarhúsnæðis utan suðvesturhornsins. Um er að ræða samstarfsvettvang allra þeirra sem koma að húsnæðismálum á landsbyggðinni. Í gegnum Tryggða byggð verður bætt aðgengi að upplýsingum um sérstök landsbyggðarlán, stofnframlög og byggðaframlög, samstarf við opinbera leigufélagið Bríeti og stuðning sem HMS veitir á hönnunar- og undirbúningsstigi.
Fundurinn var vel sóttur af sveitarstjórnarfólki á Norðurlandi og fulltrúum byggingaraðila. Nýr vefur verkefnisins var jafnframt opnaður en þar má skoða á korti allar þær íbúðir sem eru í byggingu um landið með stuðningsúrræðum Tryggðar byggðar.
Þá var á fundinum kynnt ný skýrsla um þróun húsnæðismarkaðar utan suðvesturhornsins. Þar kemur fram að stöðnun hafi ríkt í húsnæðismálum landsbyggðarinnar á löngum köflum en að núverandi uppbyggingaráform, sem séu umtalsverð, megi meðal annars skýra með tilkomu nýrra stuðningskerfa ríkis og sveitarfélaga.
Í skýrslunni, sem unnin var af hagdeild Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar (HMS), er fjallað um stöðu húsnæðismála á landsbyggðinni og hvernig aðgerðir stjórnvalda síðustu ár hafa. Húsnæðið sem fólk býr í utan suðvesturhornsins er mun eldra, eins og má sjá á meðfylgjandi mynd, en síðustu tvö ár hafa farið af stað framkvæmdir við yfir 400 íbúðir á landsbyggðinni og heildarfjárfesting vegna þessara verkefna er tæpir 10 milljarðar.
Verkefnið Tryggð byggð á að kynna möguleikana sem nú eru fyrir hendi en voru ekki áður til að endurnýja og byggja nýtt húsnæði á landsbyggðinni með stuðningi ríkisins og sveitarfélaga á hverjum stað. Markmiðið er að tryggja að fólk geti flutt út á land í leit að atvinnu, eða af öðrum ástæðum, og fengið húsnæði við hæfi. Samkvæmt greiningu HMS frá árinu 2019 er byggingarkostnaður hærri en húsnæðisverð í 77% sveitarfélaga á landinu. Bilið á milli byggingarkostnaðar og kaupverðs hefur farið minnkandi á milli ára, en víða getur vantað talsvert upp á svo að endar nái saman.
Lengi lítið verið byggt á landsbyggðinni og meðalaldur íbúðastofnsins víða orðinn ansi hár
Í skýrslunni kemur fram að þróunin hafi lengi verið á þá leið að hlutfallslega mun meira sé byggt á höfuðborgarsvæðinu en á landsbyggðinni. „Ýmsir þættir hafa valdið því að uppbygging á landsbyggðinni hefur verið sáralítil í samanburði við höfuðborgarsvæðið. Helstu ástæður má rekja til þess að víða á landsbyggðinni stendur söluverð eigna ekki undir byggingarkostnaði, seljanleiki eigna er minni og fólksfækkun hefur verið í sumum sveitarfélögum sem veldur minni eftirspurn. Á sama tíma hefur fjölgun verið í öðrum sveitarfélögum sem hefur skapað húsnæðisskort. Þá hafa lánastofnanir haft minni áhuga á að lána til íbúðakaupa og íbúðauppbyggingar á landsbyggðinni. Þessir þættir hafa valdið því að lítið hefur verið byggt á landsbyggðinni og víða er meðalaldur íbúðastofnsins orðinn ansi hár,“ segir í inngangi skýrslunnar.
Dæmi um árangur: Blönduós og Vopnafjörður
Í skýrslunni er tala um að Blönduós sé dæmi um hvar úrræðin hafi skilað góðum árangri. Þar var húsnæðismarkaðurinn mjög óvirkur yfir langt skeið og ekkert var byggt á svæðinu á tímabilinu 2008-2018. Árið 2018 fór að draga til tíðinda í kjölfar uppbyggingar gagnavers, en þá sótti byggingarverktaki í samstarfi við sveitarfélagið um að byggja fimm íbúðir og fékk til þess landsbyggðarlán frá HMS. Mikil eftirspurn var eftir íbúðunum sem voru ætlaðar ýmist til sölu eða til útleigu og var því sótt um að byggja fimm íbúðir til viðbótar sem eru í undirbúningi um þessar mundir. Einnig er til umfjöllunar umsókn um stofnframlög til uppbyggingar leiguíbúðum fyrir tekju- og eignalága . Húsnæðismarkaðurinn á Blönduósi hefur því á örfáum árum farið úr því að vera mjög kalt svæði yfir í að þar sé verið að byggja um tíu nýjar íbúðir. Sama var uppi á teningnum á Vopnafirði en þar voru einungis byggðar tvær íbúðir á tímabilinu 1999-2020 og meðalaldur íbúða því orðin verulega hár. Árið 2019 var sótt um stofnframlag til uppbyggingar á sex nýjum leiguíbúðum og þar að auki var sótt um lögaðilalán til uppbyggingar á tveimur íbúðum til viðbótar eða alls átta íbúðir. Byggingarframkvæmdir þessara íbúða eru komnar vel á veg; sumar þeirra eru þegar komnar í notkun en gert er ráð fyrir að aðrar verði tilbúnar til notkunar síðar á þessu ári.
Aðgangur að leiguhúsnæði hefur aukist með tilkomu leigufélagsins Bríetar
Það hefur sýnt sig á síðustu árum að mjög mikilvægt er fyrir atvinnulífið á landsbyggðinni til að geta ráðið nýtt fólk til starf að því bjóðist hentugt leiguhúsnæði. Fjölskyldur sem flytja sig út á land vilja prófa að búa á viðkomandi stað áður en tekin er ákvörðun um að kaupa eigið húsnæði og þá er töluvert um farandverkafólk sem þarf öruggt húsnæði um hríð. Skortur hefur verið á leiguíbúðum á flestum stöðum utan suðvesturhornsins en á því er einnig að verða breyting en opinbera leigufélagið Bríet býður nú hagstæða langtímaleigu á um 40 stöðum um landið.
Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra:
„Tryggð byggð mun tryggja nauðsynlega uppbyggingu á íbúðarhúsnæði á landsbyggðinni og gera fólki kleift að freista gæfunnar hvar sem er á landinu og hvar sem ný störf verða til. Skortur á húsnæði mun því ekki lengur standa atvinnusköpun fyrir þrifum, líkt og fjölmörg dæmi hafa verið um í nær öllum sveitarfélögum utan SV-hornsins á síðustu árum. Ég vona að Tryggð byggð verði jafnmikil lyftistöng fyrir húsnæðisuppbyggingu í sveitarfélögum landsins og „Allir vinna“-átakið hefur verið fyrir viðhald og framkvæmdir á síðustu árum. Ég býð öllum sem vilja vinna að uppbyggingu utan SV-hornsins að vera með í Tryggðri byggð, hvort sem um er að ræða samtök, fyrirtæki eða sveitarfélög.“
Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra:
„Þriðjungur þjóðarinnar býr utan SV-hornsins og hefur þurft að bíða lengst eftir aðgerðum í sínum húsnæðismálum. Við höfum sett í gang fjölda verkefna núna sem eru komin á byggingarstig og fleiri eru í undirbúningi. Húsnæði er grunnþörf og knýr áfram blómlegt atvinnulíf og mannlíf. Ég vil þakka Ásmundi Einari fyrir að hafa haft forystu um kraftmikið átak á þessu sviði, svo ekki sé talað um starfsfólk Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar og sveitarfélaganna á hverjum stað sem hafa öll gert mögulegt að við treystum okkur núna til að tala um að við séum að tryggja byggð um landið. Tryggð byggð er metnaðarfullt markmið en ég tel að allir sem skoða málið séu sammála um að það sé bæði raunhæft og mikilvægt fyrir þjóðina alla.“
